هنرمندان ایرانی از گذشته تاکنون طرح و بافت‌های متنوعی را برای فرش های دستباف ایرانی طراحی کرده اند. هر کدام از این فرش‌ها کاربرد خاصی دارد. از نظر بافت، طرح و نقش، ضخامت، نوع بافت و … با هم تفاوت‌هایی دارند که باعث این تنوع بالا در بین فرش دستباف ایرانی شده است. فرش درشت باف نیز از مدل‌های زیبایی است که صدها سال است بین محصولات فرش دیده می‌شود. استفاده از این فرش‌ها به عنوان موارد تزئینی، زیرانداز، رو انداز و … رایج است. زیبایی قالی درشت باف در کنار ماندگاری بالا، آن را به یک دارایی ارزشمند تبدیل کرده است.
برخی از مدل‌های فرش دستباف، در بازارهای جهانی نیز دیده می‌شوند. فرش درشتباف نیز طرفداران خاص خود را در بازارهای داخلی و خارجی دارد و همین امر نیز سبب شده است تا بازار صادرات آن نیز رونق خوبی داشته باشد. با ما همراه باشید تا بیشتر در مورد این نوع فرش دستباف ایرانی اطلاعات کسب کنید.
فرش درشت باف یا گبه چیست؟
قالی بافی جزو هنرهای قدیمی ایرانیان است. ابتدا فرش‌ها در اندازه‌های کوچک‌تر و طرح‌ها و بافت‌های ساده‌تر بافته می‌شدند؛ اما خلاقیت هنرمندان این عرصه، راه را برای تنوع و کیفیت این هنر خاص باز کرد. قالی درشتباف از جمله فرش های دستباف است که دارای نخ ضخیم و بافتی درشت‌تر نسبت به فرش‌های معمولی است.
گبه نام دیگری است که بر روی فرش دستبافت درشت باف گذاشته شده است. خواب بلند و بافت درشت این فرش‌ها آن‌ها را برای مناطق سردسیر مناسب کرده است تا بتواند سرمایی را که از زمین نفوذ می‌کند به بالا منتقل نکند. به همین علت، گبه یا فرش درشت بافت به عنوان یک زیرانداز مناسب برای مناطق سردسیر محسوب می‌شد. هر چند این فرش به مرور زمان در اندازه‌های کوچک‌تر برای دیوار پوش و موارد تزئینی در دکوراسیون استفاده شد. کسانی که علاقه مند به هنرهای اصیل هستند، بیشترین مشتریان این نوع فرش دستبافت محسوب می‌شوند.
نام دیگری که بر روی فرش دستباف از نوع درشت باف می‌گذارند، قالیچه خرسک است. این نام به علت ضخامت و زمخت بودن آن بر روی قالیچه گذاشته شده است. علاوه بر تفاوت در ضخامت و بافت این نوع فرش دستباف، اندازه فرش درشتبافت نیز کوچک است. معمولا اندازه این فرش بیشتر از ۴٫۵ متر نمی‌شود. فرش درشت باف وزن بالایی دارد؛ زیرا دارای بافتی درشت است و مقدار نخ استفاده شده در آن به نسبت فرش های دستباف معمولی بیشتر است. گبه بافی بر روی دار های افقی انجام می شود. روش بافت آن‌ها دو نوع ترکی باف و فارس باف است. معمولا نوع فارس باف آن‌ها متداول‌تر است.
فرش درشتباف با پشم ایرانی و گره فارسی چیست؟
برای بافت فرش از نخ‌های متنوعی استفاده می‌شود. در گذشته بیشتر فرش توسط عشایر و بادیه نشین‌ها بافته می‌شد. به همین علت اکثرا از نخ‌های تولیدی خودشان استفاده می‌کردند. یکی از رایج‌ترین نخ‌های مورد استفاده در فرش درشت بافت، پشم ایرانی است. زنان عشایر، پشم‌های گوسفندان را با دستگاه‌های مخصوص می‌ریسیدند و برای مصارف مختلف به کار می‌گرفتند. یکی از استفاده‌هایی که نخ حاصل از پشم داشت، فرش بافی بود.
جالب است بدانید در اکثر اوقات، نخ‌ها رنگ نمی‌شدند و با رنگ‌های طبیعی خود در گبه‌ها به کار می‌رفتند. این امر باعث می‌شد تا رنگ و کیفیت فرش تغییری نکند و به مرور زمان فرسوده و رنگ و رو رفته نشود. فرش درشت باف با پشم ایرانی جزو صنایع دستی اصیل و پرطرفدار است. علاوه بر جنس نخ، نوع بافت نیز اهمیت دارد. فرش درشت باف یا گبه، در بین عشایران و قبایل فارس از گذشته تاکنون بافته می‌شد. گره فارسی نوعی بافت است که بر روی این گبه‌ها دیده می‌شود.
محصولات بیشتر: فرش پشمی و کرکی
در بافت فرش درشت باف دو نوع گره ترکی و فارسی وجود دارد. گره ترکی متقارن و گره فارسی را نامتقارن نیز می‌گویند. گره فارسی به دو گره از چپ و راست تقسیم بندی می‌شود. می‌توان از گره چپ یا راست استفاده کرد. برای استفاده از یک سمت، گره نامتقارن خواهد بود. گره فارسی ضخامت و ظرافت بیشتری نسبت به گره ترکی دارد و همین امر سبب محبوبیت آن شده است. برای تشخیص گره فارسی در قالی های درشت باف، باید پرز فرش را به سمت چله خم کنید و به بن و ریشه پرزها دقت کنید. اگر یک نخ از کناره و نخ دیگر از زیر بیرون آمده باشد، گره فارسی یا نامتقارن است.
تفاوت نخ و نقشه قالی درشتباف
همانطور که گفته شد، گبه دارای ضخامتی بیشتر است و برای بافتن آن باید از نخ‌هایی با ضخامت بالا استفاده کرد. از این رو نخ‌های نازک مانند ابریشم برای آن‌ها مناسب نیست. نخ حاصل از ریسیدن پشم، در تهیه فرش دستباف درشت باف استفاده می‌شود. این نخ ضخیم است و مقاومت بالایی نیز دارد. از طرفی هزینه خرید آن نسبت به نخ‌های نازک، کمتر است. استفاده از نخ ضخیم، کار بافندگان فرش را هم راحت‌تر می‌کند و سرعت بافت را بالا می‌برد.
هر چند در بافت فرش، طرح و نقشه‌های متنوعی به کار گرفته می‌شود؛ اما آنچه فرش درشتباف را خاص کرده است، نقش و طرح‌هایی است که این فرش‌ها دارند. برای طراحی فرش، نقاشان و طراحان دست به کار می‌شوند و نقشه و طرح فرش را بنیان می‌نهند؛ اما فرش درشت باف دارای نقشه اولیه نیست و بافنده فرش، نقش ذهنی خود را بر روی آن پیاده می‌کند. معمولا مدل های فرش گبه نقش‌هایی از انسان، حیوانات، طبیعت، اشکال هندسی، درختان در اندازه‌های بزرگ می باشد. بافنده فرش آزاد است تا هر طرحی که در ذهن دارد روی گبه پیاده کند. همین امر باعث می‌شود تا گاهی اوقات گبه‌هایی خاص و منحصربه فرد بافته شود که ارزش هنری بالایی دارند.
محصولات بیشتر: فرش دستباف ابریشم
گبه درشت باف چه ویژگی‌هایی دارد و در کدام شهرها بافته می‌شود؟
به طور کلی می‌توان گفت گبه درشت باف دارای ویژگی‌هایی خاص است که برخی از آن‌ها در زیر شرح داده شده است:
- فرش های درشت باف دارای نخ‌هایی بلند هستند و نسبت به فرش معمولی پرزهای بلندتر و خوابیده‌تری دارند.
- ضخامت نخ و کل فرش زیاد است.
- فرش درشت باف ماندگاری بالایی دارد و نقش و رنگ طبیعی دارد.
- اندازه فرش درشتباف در نوع درشت باف معمولا محدود است تا وزن آن خیلی بالا نرود.
هر چند گبه‌ها و فرش های دستباف در گذشته بیشتر بین عشایران و زنان روستایی بافته می‌شد؛ اما در حال حاضر کارگاه‌های فرش بافی زیادی وجود دارند که کار بافت را با دقت و به تعداد بالا انجام می‌دهند. در شهرهای اراک، کاشان، قم، شیراز، استان کهگیلویه و بویراحمد و … بافت گبه یا فرش درشت باف رایج است. معمولا گران‌ترین فرش‌ها مربوط به اراک و کاشان است. البته در بین بافندگان سایر شهرها نیز گاهی اوقات فرش های دستباف خاص و گران قیمتی دیده می‌شود که بسته به نقش خاص، ظرافت در بافت و مواردی از این قبیل، قیمت گذاری می‌شوند.
محصولات بیشتر: فرش سنتی ایرانی
جمع بندی از آن چه در مورد فرش درشت باف ایرانی باید بدانید!
فرش درشت باف از نخ‌های ضخیم و در ابعاد کوچک بافته می‌شوند. ضخامت فرش‌ها بالاست و پرز آن‌ها نیز بلندتر و خوابیده‌تر است. این فرش‌ها در بین عشایر قشقایی، کارگاه‌های بزرگ فرش بافی و زنان عشایر بافته می‌شود. نام دیگر آن گبه است و به عنوان موارد صادراتی نیز به بازارهای جهانی وارد می‌شود. روی هم رفته این نوع فرش دستباف دارای کیفیت و ماندگاری بالایی است و نقش و جنسی طبیعی و سالم دارد.